Kromozom nedir ? Kromozom hakkında bilgi

Hücre çekirdeğinde bulunan, hücre bölünmesi sırasında belirli şekil alan ve bazik
boyalarla koyu boyanabilen ipliksi yapılar. Bileşiminde DNA ve pek çok protein çeşidi bulunur. Nükleoprotein yapısında birimlerdir. Bunlar bir canlının büyümesini, gelişmesini ve kalıtım özelliklerini ihtiva eden genleri taşırlar. Genler DNA yapısındadır. Genetik bilgilerin taşınmasından DNA mesüldür. Eler türün hücrelerinde sabit sayıda kromozom bulunur. Bezelyelerde hücre başına 14 kromozom, insan hücrelerinde 46, barsak solucanında 4, bal arısında 32,farede 40, sığırda 60, patateste 48, mısırda 20, kurbağada 26, çekirgede 30, sirke sineğinin hücrelerinde 8'er kromozom bulunur. Bu sayı 2n ile gösterilir. Diploid adını alır. İnsan için 2n=46'dır.
Kromozomlar, hücrenin dinlenme devrelerinde çekirdekte ışık mikroskobuyla görülemeyecek kadar çok ince ağ şeklinde bulunurlar hücre bölünmesi sırasında sıkı bir yay gibi şekil alarak kalınlaşırlar. Bu devrede bazik boyalarla boyandığından ışık mikroskobuyla görülebilirler. Kromozomların boyları 2-6 mikron, çapları ise 0,2-2 mikron kadardır. Kromozomların büyüklüğü de her tür için sabittir. Mesela, insan kromozomlarının uzunluğu 4-6 mikron kadardır.
Her ferdin kromozomlarının sayısı, şekli ve büyüklüğü onun karyotipini teşkil eder. Karyotip, dölden döle korunur ve tür, kendine has özellikleri devam ettirir. Karyotipe dayanılarak bazı türlerin kromozom haritaları çıkarılmıştır.
Kromozomlar, protein bir kılıf ve "matriks" denen ara madde içinde bulunan en az iki iplikten yapılmıştır. Bu ipliklerden her birine "kromatid" denir. Araştırmalar, bu ipliklerin de iki veya daha çok sayıda iplikten yapılmış olduğunu göstermiştir. Kromatidleri meydana getiren ipliklere, "kromonema" veya "kromomer" veya "Kromatin iplik" adı verilir. Bu iplikciklerin üzerinde "Kromomer" veya "Kromatin tanesi" denen şişlikler bulunur. Kromatin taneleri, yapılarında genleri taşırlar.
Eşeyli üreyen canlıların vücut hücrelerinde her kromozom çeşidinden iki tane bulunur. O fert bunların birini anasından diğerini babasından almıştır. Şekil ve yapı bakımından birbirine benzeyen, biri anadan diğeri baba- da n gelen kromozomlara "homolog kromozomlar" denir.
Çift eşeyli canlıların vücut hücrelerinde diploid sayıda (2n) kromozom bulunmasına rağmen, üreme hücrelerinde haploid (n) sayıda kromozom bulunur. Türlerde kromozöm sayısını sabit tutmak için cinsiyet hücreleri, olgunlaşmadan önce mayoz (meios) bölünme geçirerek (2n) sayısını yarıya (n) indirger. Mayoz, yalnız eşey hücrelerinde gözükür.
İnsan vücut hücrelerinde 23 çift (46 adet), üreme hücrelerinde ise 23 adet kromozom bulunur. Döllenme sonucu hasıl olan zigot, dişiden (n) ve erkekten (n) kromozom sayısını alarak (2n) sayısına ulaşmış olur. Böylece türlerin sabit kromozom sayısı korunmuş olur. İnsanın sperm hücrelerinde (erkekte) n=23, yumurta hücrelerinde (dişide) n=23 sayıda kromozom vardır.
Cinsiyet kromozomları: Kromozomların daima bir çifti cinsiyeti belirler. Bunlara eşey kromozomları da denir. Geri kalanlar ise eş çiftler halinde otozomal kromozomlardır. Cinsiyet kromozomları X ve Y diye iki tiptir. X dişilik, Y erkeklik kromozomudur. Y kromozomu, X kromozomuna baskın (domanant) dır. Dişilerde cinsiyet kromozom çifti XX, erkeklerde ise XY şeklindedir. X ve Y cinsiyet kromozomlarına "gonozom" veya "hetero kromozomlar" denir. insanlarda vücut hücrelerinin kromozom formülü: 2n-=.46 dır. Dişi bireylerde bunların 44 tanesi otozom ve 2 tanesi gonozom (XX), erkekte ise 44 otozom ve 2 gonozom (XY) bulunur.
O halde dişi bireylerin diploid kromozom sayısı 2n=44+XX ve erkeklerin 2n=44+XY olarak ifade edilebilir. Diğer canlılarda da bu kaide geçerlidir. Drosaphila'nın (sirke sineği) dişisinde 2n = 6 + XX, erkeklerinde 2n = 6 + XY dir.
Cinsiyet hücreleri, mayoz bölünme sonucu kromozom sayılarını yarıya indirgediğinden, (n) sayıda kromozom taşırlar. Dişilerin yumurta hücrelerinde daima X cinsiyet kromozomu bulunur. Erkeklerin sperm hücrelerinin yarı sayısında X, diğer yarısında ise Y kromozomu bulunur.
insanlarda üreme hücrelerinin kromozom formülü dişilerde (yumurta hücresinde) n=22+X, erkeğin sperm hücrelerinde n=22+X veya n=22+Y'dir.
Demek ki, erkekte cinsiyet bakımından iki farklı sperm mevcuttur. n=22+X kromozomlu olanlar dişilik, n=22+Y olanlar ise erkeklik özelliği taşırlar. Dişilerin yumurta hücreleri daima n=22+X olduğundan her zaman dişilik özelliği gösterirler.
X kromozomlu bir sperm, yumurta hücresini döllerse, zigot 2n=44+XX olacağından yavru dişi doğar. Yumurta hücresi Y kromozomlu bir sperm ile döllenirse 2n=44+XY zigotu oluşur. Y kromozomu X'e dominant olduğundan yavru erkek olur. Görüldüğü gibi cinsiyetin tayini erkekten gelen sperme bağlıdır. Buna rağmen, bu konuda yeterli bilgi sahibi olmayan kimseler tarafından, bazı yörelerde haksız olarak kadınlardan erkek çocuk doğurması istenir. Hatta erkek doğurmayan kadını boşayanlara da rastlanır.
insanda X'e ve Y'ye bağlı irsi hastalıklar vardır, Mesela Miyop, renk körlüğü, hemofili genlerinin kalıtımı X'e bağlıdır. Erkek çocuklarda ikinci ve üçüncü ayak parmaklarının yüzücü kuşlar gibi perdeli oluşu Y kromozomu ile taşınır. Kulak içlerinin çok sayıda lulh oluşu da Y kromozomu ile babadan oğula taşınır. Bu özellik kızlarda asla görülmez.
Her karekter en az iki genle tayin edilir. Genetik biliminde her gen bir harf ile temsil edilir. Dominant (baskın) genler büyük harfle, resesif (çekinik) genler aynı harflerin küçükleriyle
rilir.
Kromozom hastalıklan: Bazı hallerde mayoz (-=-meiosis) bölünmede kromozomlar eşit şekilde hücrelere gitmez. Dolayısı ile yeni doğan bireylerde 2n kromozom sayısında sapmalar gözükür. Bu durum hastalık hali kabul edilir.
Turner hastalığına sahip olan dişilerde sadece bir X kromozomu -bulunur. (45X0) olarak gösterilir. Cinsiyet gelişmeleri bozuk, boyları kısa, aşırı şişman ve kısırdırlar. K linefelter bozukItığuna sahip olan erkekler ise iki X ve bir Y kromozomuna sahiptir. (47XXY) olarak ifade edilir. Bunlar ince sesli, seyrek sakallı, iç üreme organları küçük, geri zekalı olurlar.
Nadir hallerde XXX, XXXY, XXXXX, XXXXY cinsiyet kromozomlu bireylere de rastlanır. Bu durumda X kromozom sayısına bakmaksızın Y kromozom taşıyan bireyler erkektir.
Nesiller arasındaki genetik özellikler ana-babadan oğula üreme hücrelerinin çekirdeklerinde bulunan kromozomlar vasıtasıyla aktarılır. Daha doğrusu kromozomların kromonema ipliklerinde dizili olan kromatin tanelerinde bulunan genlerle taşınır. Genler DNA yapısındadır. O halde irsi özellikler nesiller arasında DNA molekülleri ile aktarılır. DNA molekülleri kendilerini eşleme özelliğine, yani kopyasını yapabilme kabiliyetine sahiptirler. Ana ve babadaki DNA molekülleri, kopyalarını üreme hücrelerine aktararak şifreledikleri irsi, özelliklerin oğula geçmesinde rol oynarlar. Kısaca DNA ile gösterilen deoksiribo nükleik asit, hücrenin çekirdeğinde bulunan irsiliğin temeli olan kromozomlarda bulunur. Kendinden önceki canlının bütün vasıflarına sahiptir. Anne ve babanın bazı hususiyetleri DNA'da gizlidir.
Her canlıda kendine has DNA molekülü bulunur.Hurma ağacından portakal yetişmemesi, ineğin at yavrusu doğurmaması, insandan maymun, maymundan insan meydana gelmemesi hep bu DNA molekülündeki hususiyettendir.
Beynimizde çeşitli bilgiler ve çeşitli insanların resmi bulunmaktadır. Beynimizi açsak bunların hiç birini görmek mümkün değildir. Konuşmamızla meydana çıkanlar' olur. Teyb bandında ki bilgileri de dışarıdan bakmakla, bir teyp olmadıkça anlayamayız. DNA'lar teyb bandına benzetilebilir. içi sularla doludıır. En akıllı kimse bile, DNA'daki hayat sırrını bilmek- ten âcizdir. Canlıların karakterlerinin (mavi gözlülük, kıvırcık saçlılık, esmerlik, sarışınlık, çekik gözlülük v.s.) cansız bir molekül içinde şifrelenmesi ve bu molekülün kendini otomatik olarak eşleyebilmesi, karakterleri nesilden nesile aktarabilmesi, daha açık bir ifade ile hayat sırrını taşıması hayrete şayandir.